(TVPLO) – Quyền tiếp cận công lý là một trong những nguyên tắc cơ bản trong xây dựng chính sách pháp luật của nhà nước Việt Nam. Trợ giúp pháp lý (TGPL) là chính sách xã hội quan trọng nhằm bảo đảm quyền tiếp cận pháp luật, bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của những người có hoàn cảnh khó khăn, người yếu thế trong xã hội; đồng thời thực hiện đạo lý “uống nước nhớ nguồn”, đền ơn đáp nghĩa với những người có công với cách mạng.
Tác giả bài viết (bên trái) ký kết Hợp đồng trợ giúp pháp lý với Giám đốc Trung tâm Trợ giúp pháp lý TP. HCM)
Trợ giúp pháp lý là hoạt động cung cấp miễn phí dịch vụ pháp lý cho người được TGPL theo quy định của pháp luật nhằm bảo vệ quyền, lợi ích hợp pháp; hỗ trợ người nghèo, người yếu thế, người có công với cách mạng tiếp cận pháp luật; góp phần thực hiện chính sách an sinh xã hội và xây dựng nhà nước pháp quyền. Mục tiêu của TGPL bao gồm: đảm bảo mọi công dân, đặc biệt là người nghèo và người yếu thế, được tiếp cận dịch vụ pháp lý; giảm thiểu rủi ro pháp lý, thiệt hại do thiếu hiểu biết pháp luật; hỗ trợ giải quyết tranh chấp, phòng ngừa vi phạm pháp luật; và tăng cường hiệu lực, hiệu quả của công tác bảo vệ quyền con người, quyền công dân.
Luật Trợ giúp pháp năm 2017, sửa đổi bổ sung năm 2025 cùng các nghị định và thông tư hướng dẫn đã cụ thể hóa phạm vi, nguyên tắc, tổ chức thực hiện và thủ tục TGPL nhằm đảm bảo tính khả thi và hiệu quả của chính sách này trong thực tế. Trợ giúp pháp lý có thể do Trung tâm trợ giúp pháp lý nhà nước (cấp tỉnh/thành phố) và các tổ chức, cá nhân được pháp luật cho phép (luật sư, trợ giúp viên pháp lý, tổ chức xã hội có chức năng) cung cấp. Nhà nước đảm bảo ngân sách chi trả cho hoạt động trợ giúp pháp lý.
Đối tượng được trợ giúp pháp lý
Mục tiêu của chính sách trợ giúp pháp lý là nhằm thực hiện chính sách đền ơn đáp nghĩa đối với những người đã đóng góp xương máu, công sức, tài chính cho công cuộc đấu tranh giành độc lập, giải phóng dân tộc, xây dựng đất nước; và đảm bảo mọi công dân, đặc biệt là người nghèo, người yếu thế, được tiếp cận dịch vụ pháp lý do đó đối tượng hưởng chính sách này bao gồm: Người có công với cách mạng; Người thuộc hộ nghèo; Trẻ em; Người dân tộc thiểu số cư trú ở vùng có điều kiện kinh tế – xã hội đặc biệt khó khăn; Người từ đủ 16 tuổi đến dưới 18 tuổi là người bị tố giác, người bị kiến nghị khởi tố, người bị giữ trong trường hợp khẩn cấp, người bị buộc tội, bị hại, người làm chứng, người chấp hành biện pháp xử lý chuyển hướng, phạm nhân; Người bị buộc tội thuộc hộ cận nghèo; Nạn nhân, người đang trong quá trình xác định là nạn nhân của hành vi mua bán người và người dưới 18 tuổi đi cùng theo quy định của Luật Phòng, chống mua bán người. Ngoài ra, chững người thuộc một trong các trường hợp sau đây thuộc hộ cận nghèo hoặc đang hưởng Trợ cấp xã hội hàng tháng cũng được hưởng chính sách này: Cha đẻ, mẹ đẻ, vợ, chồng, con của liệt sĩ và người có công nuôi dưỡng khi liệt sĩ còn nhỏ; Người nhiễm chất độc da cam; Người cao tuổi; Người khuyết tật; Nạn nhân trong vụ việc bạo lực gia đình; Người nhiễm HIV.
Nội dung và hình thức trợ giúp pháp lý
Trợ giúp pháp lý bao gồm các nội dung: Tư vấn pháp luật, soạn thảo văn bản pháp lý, đại diện ngoài tố tụng, tham gia tố tụng với tư cách người bào chữa, người bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp, bảo vệ quyền lợi tại cơ quan hành chính, hòa giải, thương lượng và các hình thức hỗ trợ pháp lý khác. Hình thức thực hiện có thể là: trợ giúp trực tiếp tại trụ sở Trung tâm TGPL, trợ giúp lưu động (tập trung ở vùng sâu, vùng xa), trợ giúp qua điện thoại, qua email hoặc hình thức điện tử khác khi được cho phép.
Hồ sơ, thủ tục yêu cầu trợ giúp pháp lý
Để được trợ giúp pháp lý miễn phí, người yêu cầu trợ giúp cần chuẩn bị hồ sơ gồm: Đơn yêu cầu trợ giúp pháp lý; Giấy tờ tuỳ thân (CMND/CCCD, hộ chiếu, giấy khai sinh, sổ hộ khẩu…); Giấy tờ, tài liệu liên quan đến vụ việc (Giấy tờ xác nhận quyền sở hữu tài sản, biên bản, quyết định khởi tố, tạm giữ, tạm giam, Hợp đồng lao động, Giấy chứng nhận đăng ký kết hôn…); Giấy tờ chứng minh đối tượng được TGPL (giấy xác nhận hộ nghèo, giấy xác nhận người có công, giấy xác nhận hưởng trợ cấp xã hội hàng tháng, giấy xác nhận tình trạng bệnh tật…).
Hồ sơ nộp tại Trung tâm trợ giúp pháp lý nhà nước của tỉnh, thành phố nơi người yêu cầu thường trú. Sau khi thụ lý, tổ chức TGPL có trách nhiệm cử trợ giúp viên pháp lý hoặc luật sư thực hiện TGPL trong thời hạn quy định. Người yêu cầu trợ giúp pháp lý không phải trả bất cứ chi phí nào liên quan đến nội dung được trợ giúp.
Trợ giúp pháp lý là một chính sách nhân văn, thiết thực, góp phần hiện thực hóa quyền tiếp cận công lý cho mọi công dân, nhất là những người yếu thế. Hệ thống pháp luật hiện hành – từ Luật Trợ giúp pháp lý 2017, Nghị định và các Thông tư hướng dẫn đến Luật sửa đổi bổ sung Luật trợ giúp pháp lý năm 2025 đã tạo khung pháp lý tương đối hoàn chỉnh cho hoạt động này. Tuy nhiên, để TGPL thực sự phát huy hiệu quả trong thực tế cần tiếp tục hoàn thiện cơ chế tài chính, nâng cao năng lực nhân lực, hoàn thiện tiêu chí xác định đối tượng và mở rộng ứng dụng công nghệ. Khi đó, TGPL sẽ không chỉ là dịch vụ miễn phí, mà thực sự là công cụ bảo đảm công bằng xã hội và tăng cường pháp trị ở Việt Nam.
Luật sư, Quản Tài Viên: Thạc sĩ Lê Hồng Quang – Hội đồng cố vấn Viện Nghiên cứu Chính sách pháp luật và Kinh tế hội nhập (IRLIE); Viện Nghiên cứu Thị trường – Truyền thông Quốc tế (IMRIC)
