(TVPLO) – Thời gian gần đây, việc ứng dụng công nghệ trí tuệ nhân tạo trong đời sống ngày càng phổ biến, cùng với đó các công nghệ mới ngày càng tiến bộ nhanh chóng. Điển hình, hãng OpenAI vừa giới thiệu sản phẩm mới nhất, chatbot ChatGPT cho công chúng thử nghiệm từ ngày 30/11/2022. ChatGPT có thể trả lời các câu hỏi mà người dùng đưa ra, bên cạnh đó còn có thể làm thơ, viết báo cáo, sáng tác nhạc, làm tiểu luận,…
TS. Hồ Minh Sơn tham luận tại khóa huấn luyện chuyên sâu mang tên “Quản trị tài sản trí tuệ với AI”vào đêm 26./06/2025
Vì vậy, Trung tâm Khởi nghiệp Sáng tạo TP.HCM (Sở Khoa học&Công nghệ) đã tổ chức khóa huấn luyện chuyên sâu mang tên “Quản trị tài sản trí tuệ với AI” tại 273, đường Điện Biên Phủ, Phường Võ Thị Sáu, TP.HCM. Chương trình thu hút sự quan tâm lớn từ cộng đồng doanh nghiệp, sinh viên khởi nghiệp và các cá nhân đang định hướng hội nhập toàn cầu.
Dự và tham luận có đại diện của Hiệp hội Làng nghề Việt Nam (VCRAFTS); Hiệp hội Trang trại và Doanh nghiệp nông nghiệp Việt Nam (VFAEA); Viện Nghiên cứu Thị trường – Truyền thông Quốc tế (IMRIC); Viện Nghiên cứu Chính sách pháp luật và Kinh tế hội nhập (IRLIE); Tạp chí Doanh nghiệp và Trang trại Việt Nam; Trung tâm tư vấn pháp luật Toàn Tâm (TTLCC); Trung tâm tư vấn pháp luật Minh Sơn (TTTVPLMS); Trung tâm Nghiên cứu, tư vấn về Chính sách, pháp luật cho hoạt động đầu tư tài chính tại Việt Nam (CFV): Trung tâm Nghiên cứu Chính sách, pháp luật cho đầu tư, phát triển công nghệ Blockchain (CBT), TS. Hồ Minh Sơn và ThS. Luật sư Đặng Thanh Sâm.
Nghiên cứu pháp luật sở hữu trí tuệ của nhiều quốc gia trên thế giới đều chưa công nhận trí tuệ nhân tạo (AI) là chủ thể của bảo hộ quyền sở hữu trí tuệ hay nói cách khác những sản phẩm do AI tạo ra không được bảo hộ quyền sở hữu trí tuệ. Hiện nay, ChatGPT đã có hơn 100 triệu người dùng trên thế giới và thực sự đang tạo ra một cơn sốt cho người dùng. Nhiều người thậm chí còn cho rằng chatbot này có thể thay thế công việc của con người trong lĩnh vực giáo dục, báo chí – truyền thông, hành chính,…Tuy nhiên cùng với sự xuất hiện những sản phẩm công nghệ AI mới kéo theo nhiều vấn đề pháp lý liên quan, đặc biệt là các vấn đề liên quan đến sở hữu trí tuệ. Vậy pháp luật sở hữu trí tuệ các quốc gia quy định thế nào về AI.
Tại buổi huấn luyện thứ 6, chuyên sâu mang tên “Quản trị tài sản trí tuệ với AI”, nhiều học viên quan tâm đến vấn đề đặt ra là nếu tranh chấp xảy ra thì xử lý như thế nào?
TS. Hồ Minh Sơn chia sẻ nghiên cứu dưới góc độ pháp luật sở hữu trí tuệ, hầu hết luật sở hữu trí tuệ của các quốc gia trên thế giới đều chưa công nhận trí tuệ nhân tạo là đối tượng của bảo hộ quyền sở hữu trí tuệ hay nói cách khác những sản phẩm do AI tạo ra không được bảo hộ quyền sở hữu trí tuệ. Nêu ví dụ: Tại Úc, luật pháp hiện không công nhận AI là tác giả đối với các tác phẩm do AI tạo ra. Mục 32 của Đạo luật Bản quyền 1968 (Cth) quy định: “quyền tác giả tồn tại trong một tác phẩm văn học, kịch, âm nhạc hoặc nghệ thuật gốc mà tác phẩm chưa được xuất bản và tác giả là công dân hoặc cư dân sinh sống tại Úc”. Hoặc hiểu cách khác, quyền sở hữu tài sản trí tuệ đối với các tác phẩm và sáng chế do AI tạo ra không được đề cập rõ ràng trong luật Sở hữu trí tuệ của Úc.
ThS.LS. Đặng Thanh Sâm – Phó viện trưởng Viện IRLIE chia sẻ, hướng dẫn thực nghiệm AI tại khóa huấn luyện chuyên sâu mang tên “Quản trị tài sản trí tuệ với AI” vào đêm 26/06/2025
Tại Mỹ, với quan điểm cho rằng, Luật Bản quyền được sử dụng với mục đích bảo vệ thành quả lao động trí óc của nhân loại, bảo vệ những giá trị sáng tạo do chính con người tạo ra. Cục Bản quyền Hoa Kỳ đã tuyên bố rằng “họ sẽ chỉ cho phép đăng ký quyền tác giả đối với các tác phẩm có được là do hoạt động của con người sáng tạo nên”. Cục bản quyền Hoa Kỳ đã từ chối tất cả đơn đăng ký quyền tác giả khi xác định được rằng các tác phẩm này không phải do con người sáng tạo ra. Bằng cách tiếp cận này, bất cứ tác phẩm nào được tạo ra từ AI cũng sẽ không được pháp luật về quyền tác giả tại Hoa Kỳ công nhận, đồng nghĩa với đó là các tác phẩm sẽ được sử dụng một cách “công cộng”.
Trong khi đó, ở một số quốc gia như Ấn Độ, Hồng Kông, Anh, New Zealand hay Ireland, hệ thống Luật Sở hữu trí tuệ lại trao quyền tác giả cho lập trình viên – người tạo ra các chương trình AI. Tại Vương quốc Anh, khái niệm về bảo hộ các tác phẩm tạo ra từ AI đã được nhắc đến rất sớm, điều này đã được ghi nhận trong Đạo luật Bản quyền, Kiểu dáng và Bằng sáng chế năm 1988 (CDPA). Điển hình, điều 9 (3) CDPA 1988 nêu rõ: “Trong trường hợp tác phẩm văn học, kịch, âm nhạc hay nghệ thuật được tạo ra từ máy tính, tác giả sẽ là người sắp xếp cần thiết cho việc tạo ra tác phẩm được thực hiện”, cách tiếp cận này hướng đến nội dung ghi nhận quyền tác giả cho người đã tạo nên các chương trình máy tính này (cụ thể là lập trình viên). Tác phẩm do máy tính tạo ra (computer-generated) được định nghĩa là “một tác phẩm được tạo ra bằng máy tính trong những trường hợp không có tác giả là con người” (điều 178 của CDPA 1988). Việc làm rõ khái niệm trên tạo ra tiền đề cho việc giải quyết các yêu cầu bảo hộ quyền tác giả đối với các tác phẩm được tạo ra bởi AI.
Theo tìm hiểu của Viện Nghiên cứu Thị trường – Truyền thông Quốc tế (IMRIC) phối hợp Viện Nghiên cứu Chính sách pháp luật và Kinh tế hội nhập (IRLIE); Tạp chí Doanh nghiệp và Trang trại Việt Nam cho thấy, kể từ năm 2019, Tổ chức Sở hữu trí tuệ thế giới (WIPO) đã bắt đầu thảo luận các ảnh hưởng của AI tới hệ thống sở hữu trí tuệ. Trong đó, WIPO đã định hình một số vấn đề nổi cộm và kêu gọi các quốc gia cùng tham gia thảo luận cho ý kiến: Việc quy định loại công nghệ AI nào là đối tượng được bảo hộ sáng chế; Cách diễn giải và áp dụng ba tiêu chí đánh giá khả năng bảo hộ sáng chế khi thẩm định công nghệ AI; Có nên sửa đổi, bổ sung pháp luật sáng chế để phù hợp với đặc điểm riêng biệt của công nghệ AI hay không?
ThS.LS. Đặng Thanh Sâm thay mặt BTC trao chứng nhận cho các học viên
Ngày 21/3/2024, Đại hội đồng Liên hợp quốc đã nhất trí thông qua nghị quyết toàn cầu đầu tiên về trí tuệ nhân tạo (AI), để khuyến khích các thành viên đảm bảo công nghệ AI là “an toàn, bảo mật và đáng tin cậy”. Nghị quyết của Đại hội đồng Liên hợp quốc về trí tuệ nhân tạo được coi là “bước quan trọng đầu tiên”. Nghị quyết do Mỹ đề xuất và được Trung Quốc cùng 122 quốc gia khác đồng bảo trợ và là một nghị quyết không mang tính ràng buộc. Tuy nhiên, việc bỏ phiếu nhất trí ủng hộ nó là rất hiếm, đặc biệt là trong bối cảnh bất ổn địa chính trị đang diễn ra. Nghị quyết được đưa ra khi các chính phủ trên toàn cầu đang nghiên cứu các sáng kiến nhằm định hình và điều chỉnh sự phát triển của AI trong bối cảnh lo ngại nó có thể làm gia tăng gian lận, dẫn đến mất việc làm và thậm chí phá vỡ các quy trình dân chủ. Biện pháp này cho biết: “Việc thiết kế, phát triển, triển khai và sử dụng hệ thống trí tuệ nhân tạo không đúng hoặc có ác ý sẽ gây ra những rủi ro có thể, làm suy yếu việc bảo vệ, thúc đẩy và hưởng thụ các quyền con người cũng như các quyền tự do cơ bản”.
Tại Việt Nam, mặc dù AI đã bắt đầu được phát triển và ứng dụng trong nhiều lĩnh vực khác nhau và được xem như một động lực quan trọng cho định hướng phát triển kinh tế – xã hội. Điển hình, các công trình nghiên cứu và các sản phẩm, thực thể gắn liền với AI xuất hiện ngày càng nhiều. Chính phủ đã nhận định AI sẽ là công nghệ có tính đột phá trong 10 năm tới…Ngoài ra, xác định đây sẽ là “mũi nhọn” cần được triển khai nghiên cứu nhằm tận dụng những cơ hội mà cuộc Cách mạng công nghiệp 4.0 mang lại. Chính phủ cũng đã xây dựng chiến lược quốc gia về Cách mạng công nghiệp 4.0 với việc ưu tiên phát triển AI thông qua nhiều nhóm chính sách. Cùng với đó, nguồn nhân lực được ưu tiên, như đào tạo AI bậc đại học, hỗ trợ khu vực doanh nghiệp ứng dụng AI, ưu tiên đầu tư cho AI thông qua các quỹ, trung tâm đổi mới sáng tạo…Tuy nhiên, cũng tương tự như nhiều nước, ngoài những chính sách phát triển AI, hệ thống pháp lý vẫn chưa tiếp cận rõ ràng cho AI. Hay nói cách khác, chưa có quy định cụ thể xác định tư cách pháp lý của AI khi tham gia vào các quan hệ xã hội được pháp luật điều chỉnh, TS. Hồ Minh Sơn dẫn chứng.
Các học viên thường xuyên nêu nhiều câu hỏi rất thú vị
Pháp luật dân sự ở Việt Nam quy định chủ thể phải là cá nhân hoặc tổ chức (BLDS 2015), chưa ghi nhận dạng chủ thể là máy móc hay chương trình máy tính, do vậy sẽ là không thể nếu xác định tư cách pháp lý của AI là những chủ thể trong pháp luật. Luật Sở hữu trí tuệ Việt Nam (được sửa đổi mới nhất năm 2022) cũng chưa có quy định quy định về trí tuệ nhận tạo. Căn cứ theo điều 13 Luật Sở hữu trí tuệ, quy định về chủ thể quyền tác giả: “tổ chức, cá nhân Việt Nam; tổ chức, cá nhân nước ngoài có tác phẩm được công bố lần đầu tiên tại Việt Nam mà chưa được công bố ở bất kỳ nước nào hoặc được công bố đồng thời tại Việt Nam trong thời hạn ba mươi ngày, kể từ ngày tác phẩm đó được công bố lần đầu tiên ở nước khác; tổ chức, cá nhân nước ngoài có tác phẩm được bảo hộ tại Việt Nam theo công ước quốc tế về quyền tác giả mà Việt Nam là thành viên”. Do đó, pháp luật hiện nay quy định chỉ có tổ chức, cá nhân hay con người mới là các chủ thể được nắm giữ quyền tác giả; các đối tượng như máy tính, robot, hay AI chưa thể là chủ thể được nắm giữ quyền tác giả, TS. Hồ Minh Sơn dẫn chứng.
Có thể thấy, vấn đề về quyền sở hữu trí tuệ đối với những tác phẩm, sáng chế do AI tạo ra đang tạo nên những thách thức pháp lý, bởi theo quy định pháp luật của nước ta, quyền sở hữu trí tuệ chỉ được đặt ra đối với những tài sản trí tuệ do con người sáng tạo ra. Từ đó, tiềm ẩn nhiều rủi ro pháp lý khi phát sinh tranh chấp, đặc biệt là những tranh chấp về quyền sở hữu trí tuệ đối với những sản phẩm do AI tạo ra bị xâm phạm hay ở chiều ngược lại là những tranh chấp liên quan đến quyền sở hữu trí tuệ mà AI xâm phạm…
Mặc dù, AI bắt đầu được quan tâm tại Việt Nam chưa lâu nhưng với những tiềm lực sẵn có, chắc chắn rằng AI sẽ phát triển rất nhanh tại Việt Nam trong tương lai. Nó sẽ mang lại những tác động to lớn về công nghệ, kinh tế và xã hội. Thế nhưng, AI cũng kéo theo những vấn đề mới, những thách thức pháp lý đòi hỏi hệ thống pháp luật phải xây dựng hoàn thiện. Trong những năm gần đây, nhiều quốc gia đang nỗ lực nghiên cứu và thảo luận các vấn đề và các câu hỏi pháp lý liên quan đến việc sử dụng AI để tận dụng được những lợi thế do AI mang lại cho sự phát triển của nền kinh tế.
Theo TS. Hồ Minh Sơn nhận định chúng ta cũng không thể đứng ngoài xu thế đó và việc dự báo những thách thức về pháp lý cũng như đề ra những giải pháp giải quyết thách thức là điều tất yếu mà các nhà lập pháp Việt Nam phải làm. Trước những tác động của cuộc Cách mạng Công nghệ 4.0, ảnh hưởng của AI và ChatGPT nói riêng, Đảng, Chính phủ đã tích cực chủ động đưa ra các chính sách thích ứng và nắm bắt cơ hội phát triển hoạt động đào tạo nói chung, cũng như ngành Luật nói riêng. Thủ tướng Chính phủ đã ban hành Quyết định số 127/QĐ-TTg ngày 26/01/2021 là một bước quan trọng trong việc đề ra Chiến lược quốc gia về nghiên cứu, phát triển và ứng dụng (AI) đến năm 2030. Trong đó có 5 nhóm định hướng chiến lược: Xây dựng hệ thống văn bản quy phạm pháp luật và hành lang pháp lý liên quan đến AI; Xây dựng hạ tầng dữ liệu và tính toán cho nghiên cứu, phát triển và ứng dụng AI; Phát triển hệ sinh thái AI; Thúc đẩy ứng dụng AI; Thúc đẩy hợp tác quốc tế trong lĩnh vực AI.
TS. Hồ Minh Sơn trao chứng nhận cho các học viên
Như vậy, việc tạo ra một không gian mạng an toàn, bảo vệ người dân trước các nguy cơ tấn công từ không gian mạng là việc làm cấp thiết. Để đảm bảo an toàn thông tin, cần phải có sự phối hợp đồng bộ giữa các tổ chức, doanh nghiệp và các cơ quan Chính phủ. Sự hợp tác này không chỉ mở ra cơ hội chia sẻ thông tin và kinh nghiệm mà còn giúp chúng ta tăng cường khả năng phản ứng nhanh chóng và hiệu quả đối với các mối đe dọa. Đảm bảo an toàn thông tin để bảo vệ người dân, doanh nghiệp không chỉ là trách nhiệm của các cơ quan chuyên trách hay các doanh nghiệp an toàn thông tin mạng mà cần sự chung tay của toàn xã hội, trong đó mỗi cá nhân và mỗi tổ chức đều phải ý thức được chịu trách nhiệm của mình trong việc bảo vệ thông tin, hệ thống thông tin của mình…
Qua tham chiếu Mục II Điều 1 Quyết định 127/QĐ-TTg năm 2021, Việt Nam đẩy mạnh nghiên cứu, phát triển và ứng dụng trí tuệ nhân tạo, đưa trí tuệ nhân tạo trở thành lĩnh vực công nghệ quan trọng của Việt Nam trong cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ tư. Đến năm 2030, Việt Nam trở thành trung tâm đổi mới sáng tạo, phát triển các giải pháp và ứng dụng trí tuệ nhân tạo trong khu vực ASEAN và trên thế giới.
Năm 2025: Đưa TTNT trở thành lĩnh vực công nghệ quan trọng của Việt Nam; Việt Nam nằm trong nhóm 5 nước dẫn đầu trong khu vực ASEAN và nhóm 60 nước dẫn đầu trên thế giới về nghiên cứu, phát triển và ứng dụng TTNT; Xây dựng được 05 thương hiệu TTNT có uy tín trong khu vực; Phát triển được 01 trung tâm quốc gia về lưu trữ dữ liệu lớn và tính toán hiệu năng cao. Việt Nam trở thành trung tâm đổi mới sáng tạo, phát triển các giải pháp và ứng dụng TTNT: Hình thành được 02 trung tâm đổi mới sáng tạo quốc gia về TTNT; gia tăng số lượng doanh nghiệp khởi nghiệp sáng tạo về TTNT và tổng vốn đầu tư vào lĩnh vực TTNT ở Việt Nam; Nâng cấp, hình thành mới được 10 cơ sở nghiên cứu và đào tạo trọng điểm về TTNT.
Trong đó, góp phần xây dựng xã hội sáng tạo, chính phủ hiệu quả, bảo vệ an ninh quốc gia, giữ gìn trật tự an toàn xã hội và thúc đẩy phát triển kinh tế tăng trưởng bền vững: TTNT được ứng dụng rộng rãi trong hành chính công, dịch vụ công trực tuyến giúp giảm thời gian xử lý công việc, nhân lực bộ máy, giảm thời gian chờ đợi và chi phí của người dân; Nâng cao hiệu quả hoạt động của hệ thống quản lý hành chính nhà nước trong phân phối, sử dụng nguồn lực xã hội, quản lý xã hội và quản lý đô thị, đặc biệt tại các thành phố lớn như Hà Nội, thành phố Hồ Chí Minh và Đà Nẵng.
Đại diện Trung tâm Khởi nghiệp Sáng tạo TP.HCM (Sở Khoa học&Công nghệ) trao chứng nhận cho các học viên
Năm 2030: Đưa TTNT trở thành lĩnh vực công nghệ quan trọng của Việt Nam: Việt Nam nằm trong nhóm 4 nước dẫn đầu trong khu vực ASEAN và nhóm 50 nước dẫn đầu trên thế giới về nghiên cứu, phát triển và ứng dụng TTNT; Xây dựng được 10 thương hiệu TTNT có uy tín trong khu vực; Phát triển được 03 trung tâm quốc gia về lưu trữ dữ liệu lớn và tính toán hiệu năng cao; kết nối được các hệ thống trung tâm dữ liệu, trung tâm tính toán hiệu năng cao trong nước tạo thành mạng lưới chia sẻ năng lực dữ liệu lớn và tính toán phục vụ TTNT; Hình thành được 50 bộ dữ liệu mở, liên thông và kết nối trong các ngành kinh tế, lĩnh vực kinh tế – xã hội phục vụ nghiên cứu, phát triển và ứng dụng TTNT.
Đặc biệt, Việt Nam là trung tâm đổi mới sáng tạo, phát triển các giải pháp và ứng dụng TTNT mạnh”Hình thành được 03 trung tâm đổi mới sáng tạo quốc gia về TTNT; Xây dựng được đội ngũ nhân lực chất lượng cao làm về TTNT bao gồm đội ngũ các chuyên gia và các kỹ sư triển khai ứng dụng TTNT. Tăng nhanh số lượng các công trình khoa học, đơn đăng ký sáng chế về TTNT của Việt Nam; Có ít nhất 01 đại diện nằm trong bảng xếp hạng nhóm 20 cơ sở nghiên cứu và đào tạo về TTNT dẫn đầu trong khu vực ASEAN.
Trong đó, góp phần đẩy mạnh xã hội sáng tạo, chính phủ hiệu quả, bảo vệ an ninh quốc gia, giữ gìn trật tự an toàn xã hội và thúc đẩy phát triển kinh tế tăng trưởng bền vững: Phổ cập được kỹ năng cơ bản về ứng dụng TTNT cho đội ngũ lao động trực tiếp, phục vụ thúc đẩy đổi mới sáng tạo, giảm chi phí, nâng cao năng suất lao động và cải thiện chất lượng cuộc sống của người dân; Ứng dụng TTNT phục vụ các nhiệm vụ quốc phòng an ninh, các hoạt động cứu hộ, cứu nạn, phòng chống thiên tai và ứng phó sự cố, dịch bệnh; Cùng với chuyển đổi số, ứng dụng TTNT góp phần thúc đẩy tăng trưởng một số ngành kinh tế.
BTC trao thư cảm ơn cho hai diễn giả Ts. Hồ Minh Sơn và Ths. Đặng Thanh Sâm
Khẳng định thêm, TS. Hồ Minh Sơn cho rằng AI là công nghệ quan trọng, có thể mang lại đột phá cho phát triển kinh tế, tuy nhiên trí tuệ nhân tạo tiềm ẩn nhiều rủi ro, tác động tiêu cực đến an ninh quốc gia, trật tự an toàn xã hội. Các nguy cơ được nhắc đến như vi phạm quyền riêng tư, thông tin sai sự thật, phân biệt đối xử…AI còn tạo ra các rủi ro và thách thức về an ninh mạng, điển hình là sử dụng AI để lừa đảo. “AI có thể tạo ra nhiều ứng dụng có hình ảnh và tên giả mạo các app, trang web của Bộ Công an để người dân tải về, cài đặt và cung cấp thông tin như số CCCD, mật khẩu đăng nhập. Với những thành tựu phát triển kinh tế – xã hội mà cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ tư đem lại đã đặt ra nhiều thách thức đối với Việt Nam trong quá trình định hướng ứng dụng công nghệ trí tuệ nhân tạo trên các lĩnh vực, trong đó có lĩnh vực đấu tranh phòng, chống tội phạm. Từ những kinh nghiệm của các nước EU, Trung Quốc, Mỹ, Nga và nhiều nước khác trên thế giới. Việt Nam có lẻ sẽ sớm xúc tiến nghiên cứu nhằm hướng tới xây dựng và hoàn thiện khung pháp lý ứng dụng AI, nhất là trong công tác đấu tranh phòng, chống tội phạm được thực hiện chặt chẽ.
Tin rằng, thông qua khóa huấn luyện chuyên sâu mang tên “Quản trị tài sản trí tuệ với AI” các Startup, các doanh nghiệp nhỏ và vừa nắm bắt và hạn chế rủi ro, ảnh hưởng của công nghệ AI đối với đời sống kinh tế, xã hội như nguyên tắc đạo đức, nghiên cứu, phát triển AI…Qua đó, hoạt động kinh doanh luôn thượng tôn pháp luật, đặc biệt nắm rõ thêm để mạnh dạn đưa doanh nghiệp vững tay chèo tham gia vào thị trường không chỉ trong nước, mà còn hợp tác phát triển trên trường quốc tế.
Hữu Ước – Hồ Vĩnh Chung/Tạp chí Doanh nghiệp và Trang trại Việt Nam
