(TVPLO) – Văn hóa có vai trò rất to lớn đối với sự phát triển bền vững đất nước trong thời kỳ đổi mới, điều này đã một lần nữa được khẳng định trong Văn kiện Đại hội XIII của Đảng: “Phát triển con người toàn diện và xây dựng nền văn hóa Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc để văn hóa thực sự trở thành sức mạnh nội sinh, động lực phát triển đất nước và bảo vệ Tổ quốc”. Dưới góc độ một chuyên gia, Ông Hồ Minh Sơn – Chủ tịch Hội đồng Quản lý Viện Nghiên cứu Chính sách pháp luật&Kinh tế hội nhập (IRLIE), Giám đốc Trung tâm tư vấn pháp luật Toàn Tâm (TTLCC) đã thẳng thắn chia sẻ với chúng tôi rất cần nâng chất văn hóa trong nhà trường, văn hóa trong nhà trường góp phần xây dựng môi trường giáo dục đạo đức từ đó góp phần xây dựng mối quan hệ thân thiện giữa giáo viên và học sinh…
Ảnh minh hoạ
Thực tế, trong những năm qua, Bộ GD&ĐT đã phối hợp các bộ, ban ngành, các địa phương tham mưu ban hành và ban hành các văn bản chỉ đạo các nhà trường xây dựng môi trường văn hóa trong trường học. Ngày 22/7/2008, Bộ đã ban hành Chị thị số 40/CT-BGDĐT về việc phát động phong trào Xây dựng Trường học thân thiên, học sinh tích cực. Ngày 05/5/2014, Bộ ban hành Chỉ thị số 1537/CT-BGDĐT về tăng cường và nâng cao hiệu quả một số hoạt động giáo dục cho học sinh, sinh viên. Thực hiện Chỉ thị số 42-CT/TW ngày 24/3/2015 của Ban Bí thư về tăng cường sự lãnh đạo của Đảng đối với công tác giáo dục lý tưởng cách mạng, đạo đức, lối sống văn hóa cho thế hệ trẻ giai đoạn 2015-2030 và Chiến lược phát triển thanh niên Việt Nam giai đoạn 2011-2020, Bộ tham mưu trình Thủ tướng ban hành Quyết định số 1501/QĐ-TTg ngày 28/8/2015 phê duyệt Đề án “Tăng cường công tác giáo dục lý tưởng cách mạng, đạo đức lối sống cho thanh niên, thiếu niên, nhi đồng giai đoạn 2015 – 2020”.
Những chuyển biến tích cực trong công tác xây dựng văn hoá học đường thời gian qua đã được khẳng định rất rõ trong nhiều văn bản của Thủ tướng Chính phủ như: Quyết định số 1299/QĐ-TTg ngày 3/10/2018 của Thủ tướng Chính phủ ban hành Đề án “Xây dựng văn hóa ứng xử trong trường học giai đoạn 2018-2025”; Quyết định số 1895/QĐ-TTg ngày 11/11/2021 của Thủ tướng Chính phủ ban hành Chương trình “Tăng cường giáo dục lí tưởng cách mạng, đạo đức, lối sống và khơi dậy khát vọng cống hiến cho thanh niên, thiếu niên, nhi đồng giai đoạn 2021-2030”.
Ông Hồ Minh Sơn cho biết: “Đây là những quyết định quan trọng nhằm thực hiện thành công Nghị quyết 29 của Đảng về đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo, Nghị quyết Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIII của Đảng”. Với việc xây dựng và phát triển văn hóa học đường phải được coi là một trong những nhiệm vụ lớn, trọng tâm và quan trọng của toàn ngành giáo dục, tại mỗi địa phương và ở từng cơ sở giáo dục, đào tạo. Nơi đây, con người phải là trung tâm và phát triển con người phải được quán xuyến trong tất cả các hoạt động của nhà trường. Theo thời gian, văn hóa nhà trường trở thành một bộ phận rất quan trọng không thể tách rời trong mối quan hệ giữa gia đình, nhà trường và xã hội. Thế nhưng, công nghệ thông tin và truyền thông đã và đang tác động vào quá trình dạy học, giáo dục từ nội dung, chương trình, đến vai trò người thầy, người học, tổ chức lớp học và quản trị nhà trường. Do vậy, văn hóa học đường bị ảnh hưởng bởi những trào lưu của cuộc sống số.
Mặc dù vậy, vẫn còn những việc không hay xảy ra tại một số trường thời gian gần đây cho thấy, văn hóa trong nhà trường cần được quan tâm và nâng chất hơn nữa để bảo đảm những mục tiêu giáo dục đã được hoạch định, quan trọng hơn, giúp học sinh hình thành nhân cách…
Theo Ông Hồ Minh Sơn chia sẻ trường học là nơi mà thầy cô, phụ huynh và học sinh đều cảm thấy hạnh phúc. Nơi mà các thầy cô truyền niềm đam mê, nhiệt huyết giảng dạy của mình và tích cực đưa ra các phương pháp dạy học chủ động, sáng tạo, luôn hỗ trợ, giúp đỡ học sinh trong quá trình học tập, thiết lập được mối quan hệ thân thiết, gắn bó và chia sẻ với học sinh. Trường học có tình yêu thương và hạnh phúc là nơi học sinh có hứng thú với những giờ học, hứng thú với thời gian học tập, sinh học tại trường. Không có áp lực, căng thẳng, mệt mỏi, được thỏa sức vui đùa, hòa đồng với bạn bè. Đồng thời, là nơi không có bạo lực học đường, không có những vụ đánh nhau, xô xát, bắt nạt giữa học sinh, không có những tai nạn đáng tiếc xảy ra. Ở đó, cán bộ, giáo viên, nhân viên và học sinh được đảm bảo sức khỏe thể chất và tâm lý. Ngoài ra, trường học là nơi sẽ không có những hành vi, lời lẽ vi phạm đạo đức xã hội, xúc phạm nhân phẩm, danh dự của nhà giáo. Đặc biệt, đó là nơi phải biết tôn trọng sự khác biệt, không áp đặt quan điểm cá nhân lên cái chung của tập thể. Trong ngôi trường đó, mọi thành viên đều có cơ hội để phát triển tối đa tiềm năng của bản thân, không có ai bị bỏ lại phía sau, tất cả cùng thay đổi và tiến bộ.
Tuy nhiên, các giá trị ảo trên mạng xã hội được mô phỏng, bắt chước vào môi trường giáo dục và người chịu ảnh hưởng nhiều nhất là học sinh. Sức khỏe tinh thần sẽ có những “vết thương” trong giai đoạn hình thành và phát triển nhân cách. Có nhiều khi dai dẳng theo năm tháng. Từ nhu cầu muốn được khẳng định mình; thanh, thiếu niên muốn được thừa nhận như người lớn, nên nảy sinh những xung đột do mâu thuẫn giữa mức độ kì vọng so với địa vị thực tế; mâu thuẫn giữa thái độ đối với bản thân, với bạn bè cùng trang lứa, thậm chí với thầy cô, cha mẹ. Việc không giữ được trạng thái cân bằng trong cảm xúc, khiến thanh, thiếu niên đôi khi rơi vào trạng thái xúc động mạnh, nếu người lớn có thái độ hơi quá đáng với các em, Ông Sơn phân tích.
Ông Sơn nhìn nhận trong suốt thời gian qua, các nhà trường đã xây dựng Bộ quy tắc ứng xử với các quy định cụ thể về nền nếp, kỷ luật, giao tiếp trong trường học, thường xuyên rà soát để thay đổi, bổ sung các quy định cho phù hợp với thực tế từng độ tuổi, cấp học. Tuy đạt được nhiều kết quả tích cực, nhưng thực tế hiện nay vẫn còn xảy ra một số vụ việc giáo viên, học sinh có những hành vi lệch chuẩn trong ứng xử, giao tiếp, gây ảnh hưởng tới môi trường giáo dục, gây bức xúc trong xã hội. Nguyên nhân dẫn đến tình trạng này đến từ nhiều phía, có thể do nhiều nguyên nhân, trong đó, có thể kể tới tác động từ những thay đổi trong đời sống xã hội đẫn đến việc thay đổi những giá trị truyền thống, trong đó có môi trường giáo dục.
Nhấn mạnh về điều này, Ông Sơn nói “Học sinh do tiếp xúc với nhiều luồng thông tin từ internet, mạng xã hội mà không có sự chọn lọc tiếp thu, dẫn đến những lệch lạc trong lối sống, hành vi, thiếu trách nhiệm với bản thân, thiếu tôn trọng, lễ phép với cha mẹ, thầy cô. Thầy, cô giáo thì áp lực với thành tích, với nhiệm vụ chuyên môn, có những thầy, cô chậm cập nhật những thông tin mới, những thay đổi của đời sống xã hội nên chưa theo kịp sự biến động về tâm lý của học sinh… Những điều này có thể gây nên hành vi ứng xử chưa chuẩn trong môi trường học đường”.
Khẳng định về điều này, Ông Sơn cho hay có thể thấy, văn hóa nhà trường là môi trường quan trọng để rèn luyện nhân cách, giáo dục con người phát triển toàn diện cả về phẩm chất và năng lực, hài hòa đức, trí, thể, mĩ, khuyến khích, phát huy tốt nhất tiềm năng của mỗi học sinh, giáo dục thế hệ trẻ trở thành những con người sống có ước mơ, hoài bão, lí tưởng đẹp…Văn hóa nhà trường không thể xa rời kỉ luật tích cực, mà người thầy giữ vai trò quan trọng. Phân tích cho học sinh thấy cái sai và định hướng cho các em khắc phục. Đừng vì “cái tôi” quá lớn của người thầy, mà có những ứng xử thiếu tế nhị, để rồi xảy ra những việc đáng tiếc. Trong cuộc sống, có những lúc phải thể hiện “cái tôi” để khẳng định mình, nhưng “cái tôi” phải mang ý nghĩa tích cực cho bản thân và làm tấm gương phản chiếu trong xã hội. Trong việc giáo dục học sinh, những “cái tôi” tiêu cực phải được quên đi để làm dịu những kích động của bản thân và hướng đến những ứng xử phù hợp với môi trường sư phạm.
Văn hóa phải phục vụ con người và văn hóa nhà trường cũng thế. Nhà quản lí phải biết làm thế nào để động viên, phối hợp các tổ chức trong nhà trường, giáo viên, nhân viên cùng học sinh tham gia xây dựng văn hóa nhà trường. Phát huy vai trò tích cực và sự đoàn kết nhất trí trong tập thể sư phạm. Khẳng định vai trò của nhà trường trong việc phục vụ cộng đồng. Những hình thức tuyên truyền về văn hóa nhà trường nên đa dạng, dễ hiểu, dễ thực hiện, cụ thể và gần gũi với học sinh để đạt được hiệu quả và khoa học trong công tác giáo dục, tạo nên đặc điểm văn hóa, tính nhân văn và thương hiệu của nhà trường.
Mặt khác, một trong những giá trị văn hóa, mục tiêu hướng đến là sự an toàn cho thầy và trò. Hiện nay, không ít những yếu tố phản văn hóa đang từng ngày, từng giờ thâm nhập vào trường học. Các trào lưu tư tưởng, lối sống phức tạp, lệch lạc tác động đến môi trường sư phạm qua các công cụ mạng xã hội. Các tệ nạn xã hội như ma túy, bạo lực học đường đang len lỏi vào thế hệ trẻ. Một số nhà trường xuất hiện những hành vi thiếu văn hóa, nhất là văn hóa ứng xử của cán bộ quản lý, giáo viên và các bậc phụ huynh; thậm chí là sự suy thoái đạo đức, nhân cách của một bộ phận cán bộ quản lý giáo dục. Điều này, trực tiếp gây ra tâm lý hoài nghi, mất niềm tin vào giáo dục, suy giảm quan hệ tốt đẹp giữa thày trò, gia đình và nhà trường, ảnh hưởng đến nhân cách của học sinh, Ông Sơn chia sẻ thêm.
Tăng cường tính chủ động, sáng tạo của giáo viên, bố trí công việc, chức trách phù hợp với năng lực của mỗi người. Mỗi nhiệm vụ được giao cần có mục tiêu cụ thể, được thực hiện chu đáo, đánh giá kịp thời, coi trọng sản phẩm lao động của từng thành viên, biểu dương người tốt, uốn nắn, chấn chỉnh những cá nhân chưa hoàn thành nhiệm vụ. Khuyến khích và tạo động lực cho tất cả những thành viên làm việc trên tinh thần kỉ cương, tình thương, trách nhiệm, biết thi đua, hợp tác, có ý thức vươn lên xây dựng nhà trường thành một tổ chức “biết học hỏi” để xác định những giá trị cốt lõi. Từ đó, phát huy những phẩm chất và năng lực đóng góp của từng thành viên cho sự phát triển, cũng như làm nền tảng cho sứ mệnh giáo dục văn hóa trong nhà trường.
Cũng theo ông Hồ Minh Sơn, nhấn mạnh: “Để xây dựng văn hóa ứng xử, văn hóa học đường theo hướng ngày càng chuyển biến tích cực, các cơ sở giáo dục thường xuyên đổi mới nội dung, chương trình, hình thức tổ chức dạy học và kiểm tra, đánh giá môn học gắn liền với các hoạt động giáo dục lý tưởng cách mạng, đạo đức, lối sống văn hóa, kỹ năng sống, giáo dục hài hòa đức, trí, thể, mỹ cho học sinh. Song song đó, đẩy mạnh thực hiện các phong trào thi đua, cuộc vận động như đổi mới, sáng tạo trong quản lý, giảng dạy và học tập; mỗi thầy, cô giáo là một tấm gương đạo đức, tự học và sáng tạo; xây dựng nhà trường văn hóa, nhà giáo mẫu mực, học sinh thanh lịch; dân chủ – kỷ cương – tình thương – trách nhiệm…để tạo chuyển biến tích cực về môi trường văn hóa học đường”.
Như vậy, văn hóa nhà trường tích cực giúp cho người dạy, người học có cảm giác tự hào, hãnh diện vì được là thành viên của tổ chức nhà trường, được làm việc vì những mục tiêu cao cả của nhà trường. Hỗ trợ, điều phối và kiểm soát hành vi của các cá nhân bằng các chuẩn mực, thủ tục, quy trình, quy tắc và bằng dư luận, truyền thống do những thế hệ trong nhà trường xây dựng lên. Khi nhà trường phải đối mặt với vấn đề phức tạp, chính VHNT là điểm tựa tinh thần, giúp các nhà quản lý và đội ngũ giảng viên hợp tác, phát huy trí lực để có quyết định và sự lựa chọn đúng đắn. Văn hóa nhà trường giúp các thành viên trong nhà trường thống nhất về cách nhận thức vấn đề, cách đánh giá, lựa chọn, định hướng và hành động… Nó tựa như chất keo gắn kết các thành viên lại thành một khối, tạo ra những dư luận tích cực, hạn chế những biểu hiện tiêu cực trái với quy tắc, chuẩn mực thông thường của nhà trường. Nó hạn chế những nguy cơ, mâu thuẫn và xung đột và khi xung đột là không thể tránh khỏi thì VHNT tạo ra hành lang đạo lý phù hợp để góp phần khắc phục, giải quyết xung đột trên nguyên tắc không để phá vỡ tính chỉnh thể của tổ chức nhà trường, Ông Sơn phân tích thêm.
Nâng tầm văn hoá ứng xử, văn hoá học đường cũng là động lực thúc đẩy, định hướng các lực lượng sư phạm cũng như toàn xã hội hành động vì một môi trường giáo dục “An toàn – Yêu thương – Tôn trọng”. Học sinh là thế hệ kế cận, là tương lai của nước nhà. Việc kiến tạo, nâng tầm văn hoá học đường trong mỗi nhà trường không chỉ có ý nghĩa trước mắt mà về lâu dài, nó góp phần hình thành nhân cách tốt đẹp trong mỗi con người, sẵn sàng làm chủ đất nước, làm chủ xã hội và làm chủ bản thân. Bên cạnh sự nỗ lực từ ngành Giáo dục, rất cần sự phối hợp đồng bộ từ gia đình, phát huy vai trò, trách nhiệm của gia đình trong việc giáo dục văn hóa ứng xử cho học sinh, từ đó, tạo nên môi trường sư phạm an toàn, thân thiện, tích cực, hình thành hệ giá trị tốt đẹp cho các em học sinh, sinh viên – những chủ nhân tương lai của đất nước.
Trần Danh – Văn Hải
