Chung cư chưa nghiệm thu phòng cháy, chữa cháy: mối nguy cận kề?

(TVPLO) – Sự phát triển nhanh chóng của đô thị hóa cùng làn sóng xây dựng chung cư cao tầng trên cả nước đang đặt ra những thách thức to lớn về an toàn phòng cháy, chữa cháy (PCCC). Trong khi nhu cầu về không gian sống hiện đại ngày càng gia tăng, thì hàng loạt công trình vẫn được đưa vào sử dụng dù chưa hoàn thiện nghiệm thu PCCC, tiềm ẩn những hiểm họa nghiêm trọng cho người dân.

Chung cư SME Hoàng Gia, phường Quang Trung, quận Hà Đông.

Cảnh báo từ những con số

Sự cố cháy tại chung cư mini tại Khương Hạ (Hà Nội) vào tháng 9/2023 khiến 56 người thiệt mạng không chỉ gây chấn động dư luận mà còn là lời cảnh tỉnh về mức độ nguy hiểm của việc xem nhẹ công tác PCCC trong các công trình dân cư. Từ vụ việc này, hàng loạt chiến dịch kiểm tra, rà soát toàn quốc đã được triển khai, qua đó hé lộ một bức tranh đáng lo ngại.

Theo báo cáo của Bộ Công an gửi Thủ tướng Chính phủ, trong số 3.956 nhà chung cư được kiểm tra trên toàn quốc năm 2023, có tới 96 chung cư chưa được thẩm duyệt, nghiệm thu PCCC; 785 chung cư vi phạm về giao thông chữa cháy; hơn 1.300 vi phạm ngăn cháy lan; trên 2.000 công trình thiếu hoặc vi phạm vềtrang bị hệ thống PCCC. Đáng chú ý, gần 57,1% nhà trọ và chung cư mini bị phát hiện có vi phạm liên quan đến PCCC, trật tự xây dựng hoặc điện lực.

Tại Hà Nội, mới đây UBND quận Hà Đông đã công khai danh sách 120 công trình chưa nghiệm thu PCCC nhưng đã đưa vào hoạt động, bao gồm cả trường học và chung cư. Điển hình là chung cư SME Hoàng Gia (phường Quang Trung), nơi đã có cư dân sinh sống hơn 10 năm nhưng chưa được cấp sổ đỏ do chưa nghiệm thu PCCC. Tháng 5/2025, một căn hộ tại tầng 15 của tòa nhà này đã bốc cháy, hệ thống báo cháy không hoạt động, khiến cư dân vô cùng hoang mang.

TP Hồ Chí Minh cũng không nằm ngoài tình trạng này. Qua rà soát của cơ quan chức năng năm 2023, tại TP Thủ Đức và quận Bình Tân, hàng chục dự án như chung cư La Astoria, NewCity Thủ Thiêm hay Lê Thành khu A2-A3 vẫn chưa nghiệm thu PCCC nhưng đã có người ở. Trong đợt kiểm tra năm 2018, Cảnh sát PCCC TP HồChí Minh đã xử phạt 150 trường hợp vi phạm với tổng số tiền hơn 800 triệu đồng và tạm đình chỉ 4 chung cư.

Không chỉ tại hai đô thị lớn, nhiều tỉnh, thành khác như Đà Nẵng, Hải Phòng, Bắc Ninh, Thái Nguyên cũng đối mặt với những vấn đề tương tự. Danh sách vi phạm không chỉ giới hạn ở nhà ở mà còn bao gồm trường học, cơ sở khám chữa bệnh, quán karaoke, trung tâm hội nghị… Điều này chứng tỏ công tác quản lý, giám sát an toàn PCCC vẫn còn nhiều lỗ hổng trên phạm vi toàn quốc.

Hậu quả pháp lý và trách nhiệm thực thi

Việc các chung cư chưa nghiệm thu PCCC nhưng vẫn đưa vào sử dụng không chỉ vi phạm pháp luật mà còn tạo ra những hậu quả nghiêm trọng về cả sinh mạng, tài sản và quyền lợi pháp lý của cư dân.

Rủi ro lớn nhất là nguy cơ mất an toàn tính mạng. Nhiều công trình thiếu lối thoát hiểm đúng tiêu chuẩn, hệthống báo cháy không hoạt động, thiết bị chữa cháy tại chỗ không được bảo trì. Trong trường hợp xảy ra cháy, cư dân có thể không kịp thoát thân, dẫn đến thương vong thảm khốc. Những gì xảy ra tại Khương Hạhay SME Hoàng Gia là minh chứng cho thực trạng này.

Ngoài ra, một hệ quả pháp lý trực tiếp là việc chưa nghiệm thu PCCC đồng nghĩa với việc không đủ điều kiện cấp giấy chứng nhận quyền sở hữu căn hộ (sổ đỏ). Điều này ảnh hưởng nghiêm trọng đến quyền lợi hợp pháp của cư dân, gây khó khăn trong mua bán, thế chấp hoặc thừa kế căn hộ. Nhiều người rơi vào tình trạng “ở nhờ nhà mình” suốt nhiều năm, sống trong lo lắng và bức xúc kéo dài.

Nghị định 105/2025/NĐ-CP (có hiệu lực từ ngày 1/7/2025) là văn bản pháp luật mới nhất, quy định chi tiết Luật Phòng cháy, chữa cháy và cứu nạn, cứu hộ 2024. Nghị định này sẽ thay thế Nghị định 136/2020/NĐ-CP, đánh dấu một cột mốc quan trọng trong việc hoàn thiện khung pháp lý PCCC. Nghị định 105/2025/NĐ-CP quy định cụ thể về nội quy PCCC, việc lập và quản lý hồ sơ PCCC, quy trình thẩm định thiết kế, và kiểm tra công tác nghiệm thu PCCC.

Về mặt pháp luật, hành vi đưa công trình vào sử dụng khi chưa nghiệm thu PCCC có thể bị xử phạt hành chính theo Nghị định 144/2021/NĐ-CP với mức phạt lên đến 50 triệu đồng, kèm biện pháp khắc phục nhưbuộc thực hiện nghiệm thu, dừng thi công, thu hồi giấy tờ sai phạm. Tuy nhiên, tình trạng vi phạm vẫn tràn lan, cho thấy các biện pháp xử phạt hiện tại chưa đủ mạnh để răn đe.

Trong những trường hợp nghiêm trọng hơn – như gây cháy làm chết người, tổn hại nghiêm trọng đến tài sản – chủ đầu tư có thể bị truy cứu trách nhiệm hình sự theo Điều 313 Bộ luật Hình sự 2015 (sửa đổi 2017) với mức phạt tù lên tới 15 năm.

Hiện nay, một số địa phương đã bắt đầu siết chặt hơn, như Hà Nội tuyên bố cắt điện, nước đối với công trình chưa nghiệm thu PCCC – thể hiện quyết tâm thay đổi cách tiếp cận từ “phạt cho tồn tại” sang cưỡng chếbuộc thực thi. Tuy nhiên, để giải quyết triệt để tình trạng này, cần có sự phối hợp chặt chẽ giữa các cơ quan chức năng, cùng với việc nâng cao nhận thức và trách nhiệm của chủ đầu tư lẫn người dân.

Việc sống trong những công trình chưa nghiệm thu PCCC chẳng khác nào sống “trên đống lửa”. Bảo đảm an toàn cháy nổ không chỉ là yêu cầu pháp lý mà còn là quyền cơ bản của mỗi người dân. Đã đến lúc các cấp chính quyền và cơ quan chức năng không chỉ “kiểm tra, thống kê” mà cần hành động quyết liệt, xử lý nghiêm minh để những thảm họa đau lòng không lặp lại và để người dân được an cư đúng nghĩa.

Việc Nghị định 105/2025/NĐ-CP thay thế Nghị định 136/2020/NĐ-CP cho thấy quyết tâm của Chính phủ trong việc cập nhật và siết chặt các quy định PCCC. Sự thay đổi này đặc biệt quan trọng sau các vụ cháy nghiêm trọng gần đây, cho thấy pháp luật đang phản ứng một cách kịp thời và mạnh mẽ với thực tiễn để nâng cao hiệu quả quản lý và giảm thiểu rủi ro.