Thành lập TAND sơ thẩm khu vực là phù hợp với xu thế thời đại

(TVPLO) – Để đảm bảo tính thống nhất và đồng bộ của Hệ thống chính trị thì Hệ thống TAND cũng cần được tổ chức theo 3 cấp xét xử đó là: Sơ thẩm, phúc thẩm và giám đốc thẩm, tái thẩm (hoặc gọi là thượng thẩm)

Thực hiện Kết luận số 127-KT/TW ngày 28-2-2025 của Bộ Chính trị, Ban Bí thư và Kết luận số 126-KT/TW ngày 14-2-2025 của Bộ Chính trị, Ban Bí thư, Trung ương đã yêu cầu các cơ quan tư pháp như tòa án, VKS, cơquan thi hành án dân sự nghiên cứu phương sắp xếp, tinh gọn bộ máy tổ chức của các cơ quan tư pháp sao cho phù hợp với quy định về việc bỏ Công an cấp huyện như hiện nay.

Trên cơ sở đó, TAND Tối cao có Công văn số 52/TANDTC-KHTC ngày 28-2-2025 gửi Chánh án TAND tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương, dự kiến tổ chức lại TAND cấp sơ thẩm trên cơ sở sắp xếp lại các TAND cấp huyện hiện nay dựa trên nhiều tiêu chí về đặc điểm kinh tế, vị trí địa lý, mật độ dân cư, lượng vụ việc phải giải quyết…

Định hướng tinh gọn có từ 20 năm trước

Theo những đề xuất thì dự kiến TP.HCM sẽ có 10 TAND sơ thẩm khu vực thay cho 22 TAND cấp huyện; Bình Dương sẽ có 5 TAND sơ thẩm khu vực thay cho 9 TAND cấp huyện; Cần Thơ sẽ có 4 TAND sơ thẩm khu vực thay cho 9 TAND cấp huyện….

Như vậy, với phương án thành lập TAND sơ thẩm khu vực thay cho TAND cấp huyện đối với 3 tỉnh thành đã nêu trên thì sẽ giảm đơn vị TAND cấp huyện từ 40 đơn vị xuống còn 19 đơn vị TAND sơ thẩm khu vực (sẽgiảm 21 đơn vị, tương đương giảm 52,5%). Hiện nay, cả nước có 696 đơn vị hành chính cấp huyện, hầu hết các đơn vị đều có TAND cấp huyện (trừ một số trường hợp đặc biệt). Giả sử cả nước có 696 đơn vị TAND cấp huyện, với cơ sở tinh gọn, sắp xếp tổ chức lại là khoảng 50% thì cả nước sau khi thực hiện phương án sắp xếp lại chỉ còn khoảng 348 đơn vị TAND cấp khu vực.

Thực tế là, định hướng tổ chức TAND sơ thẩm khu vực, không phụ thuộc vào đơn vị hành chính đã được Trung ương định hướng từ 20 năm trước rồi. Cụ thể là Nghị quyết 49-NQ/TW ngày 2-6-2005 của Bộ Chính trịvề chiến lược cải cách tư pháp đến năm 2020 (gọi tắt là Nghị quyết 49) đã quy định về tổ chức bộ máy của Tòa án theo thẩm quyền xét xử, không phụ thuộc vào đơn vị hành chính.

Tiếp đó, khi sửa đổi, bổ sung Luật Tổ chức TAND các năm 2014, 2024, Cơ quan soạn thảo đều đã có đề xuất phương án thành lập TAND theo thẩm quyền xét xử nhưng do thời cơ chưa phù hợp nên chưa thể tổ chức TAND theo cấp xét xử được.

Thời cơ vàng, tinh gọn còn 3 cấp xét xử

Theo đánh giá của Tổng Bí thư Tô Lâm, “hiện là thời cơ vàng” để thực hiện sắp xếp, tinh gọn bộ máy, nếu đểsau Đại hội lần thứ XIV của Đảng thì không làm được. Do đó, thời điểm này triển khai rất hợp lý, sau đó triển khai đại hội Đảng các cấp, tiến tới Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIV của Đảng.

Nên việc tổ chức bộ máy của TAND sơ thẩm khu vực đã có đầy đủ điều kiện và thời cơ để thực hiện. Việc thực hiện theo mô hình bộ máy tổ chức này là hoàn toàn phù hợp với định hướng của Trung ương về tiến đến tổchức bộ máy hành chính theo mô hình ba cấp theo các Kết luận 126, 127 của Trung ương (trong đó, công an cấp huyện đã được giải thể, chấm dứt hoạt động từ ngày 1-3-2025).

Để đảm bảo tính thống nhất và đồng bộ của Hệ thống chính trị thì Hệ thống TAND cũng cần được tổ chức theo 3 cấp xét xử đó là: Sơ thẩm, phúc thẩm và giám đốc thẩm, tái thẩm (hoặc gọi là thượng thẩm). Việc tổchức bộ máy của TAND theo phương án này sẽ phù hợp với việc bỏ công an huyện trong hoạt động tố tụng hình sự, cũng như giúp cho bộ máy tổ chức của TAND tinh gọn hơn (giảm khoảng 50% đơn vị TAND cấp huyện).

Chính vì những lẽ đó, việc bỏ TAND huyện, thành lập TAND sơ thẩm khu vực là phù hợp với xu thế thời đại.

Bỏ TAND cấp cao là phù hợp tiến trình cải cách tư pháp

Căn cứ lịch sử hình thành và phát triển của Hệ thống Tòa án và các quy định của pháp luật thì thẩm quyền xét xử của Tòa án có ba cấp gồm: sơ thẩm, phúc thẩm và giám đốc thẩm, tái thẩm (hay gọi là thượng thẩm). Nên khi Trung ương thống nhất với phương án tổ chức bộ máy Tòa án theo mô hình ba cấp xét xử thì cần phải bỏ cấp trung gian tương tự như việc bỏ cấp trung gian là các đơn vị hành chính cấp huyện.

Bỏ TAND cấp cao là phù hợp tiến trình cải cách tư pháp. Ảnh minh họa: TAND Cấp cao tại TP.HCM. Ảnh: TRẦN LINH

Theo Điều 2 Luật Tổ chức TAND năm 2002 thì hệ thống tòa án chỉ có ba cấp là cấp huyện, tỉnh và cấp tối cao (trung ương), không có tổ chức TAND cấp cao như hiện nay (theo Luật Tổ chức TAND sửa đổi, bổ sung năm 2014, 2024).

Rõ ràng, theo chủ trương bỏ TAND cấp huyện để thành lập TAND sơ thẩm khu vực theo Nghị quyết 49 là đang trong giai đoạn thi hành Luật Tổ chức TAND năm 2002, lúc đó chưa có TAND cấp cao. Do điều kiện và thời cơ chưa cho phép nên trong giai đoạn này chưa thể tổ chức bộ máy TAND theo cấp xét xử được.

Tuy nhiên, hiện nay đã đủ điều kiện và thời cơ nên Trung ương đã nghiên cứu phương án thành lập TAND sơthẩm khu vực, nghĩa là Trung ương đã thực hiện chủ trương của Nghị quyết 49 đã đề ra. Do đó, việc bỏ TAND Cấp cao để nhập vào thành phân viện trực thuộc TAND Tối cao là phù hợp với tiến trình cải cách tư pháp. Khi đó, TAND sẽ có ba cấp gồm:

– TAND Tối cao xét xử, giải quyết giám đốc thẩm, tái thẩm (hay gọi là Tòa thượng thẩm) và xét xử, giải quyết một số vụ án, vụ việc phúc thẩm;

– TAND tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương xét xử, giải quyết phúc thẩm và xét xử, giải quyết một số vụviệc sơ thẩm (hoặc gọi là TAND phúc thẩm)

– TAND sơ thẩm khu vực thuộc tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương xét xử, giải quyết một số vụ việc sơthẩm.

Cần thành lập lại các Tòa chuyên trách sơ thẩm

Ngày 30-12-2024, Ban cán sự Đảng TAND Tối cao đã ban hành Nghị quyết về việc rà soát, sắp xếp tổ chức bộmáy trong TAND. Theo đó, TAND cấp huyện đã giải thể hầu hết các Tòa chuyên trách cấp huyện.

Hiện đang có phương án thành lập TAND sơ thẩm khu vực trên cơ sở sáp nhập, tổ chức, sắp xếp lại khoảng 50% TAND cấp huyện để thành lập TAND sơ thẩm khu vực. Do đó, xét về bộ máy tổ chức, biên chế, số lượng vụ việc Tòa án phải giải quyết tăng lên cao hơn rất nhiều so với TAND cấp huyện như hiện nay (có thể là cao hơn 1,5 lần hoặc 2 lần). Vì vậy, đòi hỏi bộ máy tổ chức của TAND sơ thẩm khu vực phải có các Tòa chuyên trách tham mưu, giúp việc cho Ban Lãnh đạo TAND sơ thẩm khu vực giải quyết theo hướng chuyên môn hóa theo từng loại vụ việc có đặc thù riêng.

Hơn nữa, việc thành lập lại các Tòa chuyên trách sơ thẩm sẽ đảm bảo bộ máy tổ chức của TAND các cấp được tổ chức một cách thống nhất, đồng bộ hơn (TAND cấp tỉnh hoặc cấp phúc thẩm có Tòa chuyên trách phúc thẩm thì TAND sơ thẩm khu vực cũng có Tòa chuyên trách sơ thẩm nhưng phải tính đến từng lượng án riêng việc, nếu không đủ lượng án tối thiểu thì không thành lập Tòa chuyên trách sơ thẩm).

Ngoài ra, việc thành lập Tòa chuyên trách sơ thẩm thuộc TAND sơ thẩm khu vực sẽ nâng vị thế của TAND sơthẩm khu vực hơn, sẽ thuận lợi cho công tác quản lý, điều hành hơn.